100 lat Polskiego Towarzystwa Geograficznego
Szczeciński Oddział PTG
W 2018 roku przypada 100 rocznica powstania Polskiego Towarzystwa Geograficznego, które zostało założone 27 stycznia 1918 r. w Warszawie, przez 47 osób, wśród których przeważali profesorowie uniwersytetów: Warszawskiego i Jagiellońskiego. Celem Towarzystwa było łączenie nauki z praktyką, środowisk akademickich, instytutów naukowych i placówek badawczych, kadry pedagogów szkolnych, ludzi zainteresowanych naukami o Ziemi, studentów oraz młodzieży szkolnej. Po przerwie wymuszonej II wojną światową Polskie Towarzystwo Geograficzne wznowiło działalność 6 maja 1945 r. w Warszawie.
W Szczecinie w okresie powojennym rozwój geografii akademickiej był związany z powstaniem pierwszej w dziejach miasta wyższej uczelni w postaci filii Poznańskiej Akademii Handlowej (1946). W tym czasie wykłady z zakresu geografii ekonomicznej prowadzili, dojeżdżający z Poznania, profesorowie: F. Barciński, J Mikołajski i E. Terebucha. Wydano wtedy pierwsze skrypty z geografii gospodarczej ogólnej (J. Mikołajski) i geografii mórz (E. Terebucha). W strukturach szczecińskiej filii powołano Katedrę Geografii Gospodarczej, której długoletnim kierownikiem został prof. dr Juliusz Mikołajski.
Juliusz Mikołajski
Szczeciński Oddział Polskiego Towarzystwa Geograficznego powstał 9 lutego 1947 roku, jako dziewiąty z utworzonych po II wojnie światowej w Polsce oddziałów PTG. Była to pierwsza naukowa organizacja społeczna w Szczecinie, po powrocie Polski na Ziemie Zachodnie. Założycielami Oddziału było 14 geografów szczecińskich: Jerzy Brinken (zdjęcie 2), Alfons Glacel, Jan Godecki, Zbigniew Heliński, Eugeniusz Horak, Roman Męciński, Kazimierz Michniewicz, Juliusz Mikołajski, Józef Mozolewski, Marian Pisarek, Czesław Piskorski, Mieczysław Sywochop, Eufemiusz Terebucha, Alfred Ziętowski, którzy przez wiele kolejnych lat stanowili trzon Towarzystwa, pełniąc różne funkcje w zarządzie lub komisji rewizyjnej.
Pierwszą siedzibą organizacji była początkowo czytelnia „Ośrodek Kultury”, mieszcząca się w mieszkaniu J. Brinkena (przy ul. Kaszubskiej 20/5), który został wybrany na pierwszego przewodniczącego Oddziału (1947 – 1957). Pierwsze lata działalności Oddziału charakteryzowały się dużym rozmachem. Organizowano wiele zebrań, odczytów, wycieczek i imprez popularyzujących geograficzny aspekt miasta i regionu szczecińskiego, które były otwarte dla wszystkich zainteresowanych tą tematyką osób. Nawiązano kontakty z placówkami naukowymi w całym kraju. Najważniejszym wydarzeniem inicjującym rozpoczęcie działalności PTG w Szczecinie było zorganizowanie, wspólnie z Oddziałem Toruńskim PTG w dniach 28-29 maja 1947 r. II Ogólnopolskiego Zjazdu PTG, w którym wzięło udział około 700 naukowców i wybitnych nauczycieli geografii z całej Polski. Był to pierwszy zjazd naukowy zorganizowany w powojennym Szczecinie. Pokłosiem tego spotkania było wydanie dwóch przewodników zjazdowych: pierwszy w Toruniu – Przewodnik wycieczek Zjazdu PTG w Toruniu i Szczecinie w dniach 25 – 29 maja 1947 roku (autorzy: J. Brinken, R. Galon, M.
Kiełczewska-Zaleska) oraz drugi w Szczecinie – Geografia okolic Szczecina – Szczecin miasto portowe (opracowanie zbiorowe geografów szczecińskich).
W latach 1957 – 1987 funkcję przewodniczącego Oddziału szczecińskiego sprawował Juliusz Mikołajski. Niewątpliwie był to jeden z najlepszych okresów działalności Oddziału, w całej jego historii. Siedziba Oddziału została przeniesiona do pomieszczeń ówczesnej Wyższej Szkoły Ekonomicznej, przy ul. A. Mickiewicza 66 (obecnie Uniwersytet Szczeciński), pozostając w nich aż do roku 1999. W tym okresie Oddział prowadził aktywną działalność odbywając wiele posiedzeń naukowych. Referaty wygłaszali nie tylko członkowie oddziału, ale również często zapraszani goście z innych ośrodków, w tym goście zagraniczni. W Oddziale pracowały Sekcje: Naukowa, Dydaktyki, Geografii Szkolnej i Popularyzacji Wiedzy. W latach 60. Oddział posiadał także koła terenowe w Świnoujściu, Mieszkowicach i Myśliborzu. W latach 70. prelegentami byli też doktoranci Politechniki Szczecińskiej, pochodzący z krajów afrykańskich i Ameryki Łacińskiej. Członkowie Oddziału wygłaszali odczyty popularnonaukowe w instytucjach i zakładach pracy, organizowali wycieczki po Szczecinie i regionie szczecińskim, organizowano także spotkania towarzyskie (w klubach lub świetlicach zaprzyjaźnionych instytucji) i wieczory filmowe z projekcjami filmów naukowych. W 1959 roku zorganizowano Regionalny Zjazd PTG, zapoznający uczestników z odbudowanym już w znacznej mierze Szczecinem, jego portem i obszarem ujściowym Odry. Aktywnymi członkami Oddziału Szczecińskiego (obok wymienionych wcześniej J. Brinkena i J. Mikołajskiego) byli H. Jastrzębski, B. Dziedziul, E. Kozioł, Cz. Piskorski, J. Romańska, Z. Żymierska, E. Świdzińska, J. Zarański, K. Prawdzic, S. Testka i in.
Wycieczka oddziałowa do Ojcowskiego Parku Narodowego, w środku J.Mikołajski
Po śmierci długoletniego przewodniczącego Oddziału Szczecińskiego J. Mikołajskiego kontynuatorem jego aktywnej działalności został Bronisław Dziedziul (przewodniczący Oddziału w latach 1987 – 1997). Przełom lat 80. i 90. przyniósł radykalne załamanie stanu liczbowego członków Szczecińskiego Towarzystwa. Powodem tej sytuacji był przede wszystkim szybki rozwój technik wizyjnych (video, Internet) i wielu programów przyrodniczych nadawanych w coraz bardziej powszechnie dostępnych kanałach telewizyjnych, co spowodowało znaczny spadek zainteresowania przekazem bezpośrednim i udziałem w organizowanych spotkaniach PTG. W Oddziale pozostali w przewadze najwierniejsi członkowie seniorzy, dzięki którym w zasadzie Towarzystwo przetrwało kryzys grożący niemal jego rozwiązaniem.
W latach 1997 – 1999 funkcję przewodniczącego Oddziału Szczecińskiego sprawował Jarosław Jurek (Instytut Nauk o Morzu, Uniwersytet Szczeciński). W 1999 roku funkcję przewodniczącej Oddziału objęła Beata Meyer, a siedziba organizacji przeniosła się do budynku Wydziału Nauk Przyrodniczych, przy ul. Wąskiej 13, w którym korzystała z pomieszczeń Instytutu Nauk o Morzu. W tym czasie pojawiło się wielu ciekawych referentów, wzrosła frekwencja na zebraniach i liczba członków, pojawiły się nowe przejawy aktywności m.in. kursy przygotowawcze do egzaminów maturalnych prowadzonych przez członków Towarzystwa. W 2001 roku, w związku z 55 rocznicą powstania Oddziału, zwrócono się do przewodniczącego Rady Miasta Szczecina z prośbą o objęcie honorowego patronatu nad obchodami rocznicy, a także zgłoszono propozycję do Rady Miasta Szczecina o wyrażenie zgody na umieszczenie tablicy pamiątkowej ku czci pioniera Szczecina, nauczyciela, geografa twórcy „Ośrodka Kultury” – pierwszej polskiej biblioteki, założyciela Szczecińskiego Oddziału PTG – Jerzego Brinkena, na budynku w którym mieszkał. Zaproponowano również nazwanie imieniem J. Brinkena, jednej z nowopowstających ulic, oraz nazwanie im. Juliusza Mikołajskiego nowego ronda w Szczecinie. W czerwcu 2008 r., w setną rocznicę urodzin Jerzego Brinkena, na ścianie kamienicy przy ul. Kaszubskiej 20, w której mieszkał i prowadził „Ośrodek Kultury”, odsłonięto tablicę pamiątkową, ufundowaną przez Radę Osiedla Centrum.
Odsłonięcie tablicy J Brinkena (tablicę odsłania córka i J. Kozakowska z Urzędu Miasta Szczecin)
W latach 2002 – 2005 przewodniczącym Oddziału Szczecińskiego został Stanisław Musielak. Najważniejszym wydarzeniem tego okresu była organizacja (wspólnie z Instytutem Nauk o Morzu Uniwersytetu Szczecińskiego) 54 Zjazdu PTG, który odbył się w Świnoujściu w czerwcu 2005 roku. W konferencji pod hasłem „Geograficzne aspekty badań morza i wybrzeża” wzięło udział 240 osób z całego kraju, w tym geografowie z uniwersytetów: Jagiellońskiego, Warszawskiego, Wrocławskiego, Gdańskiego, Łódzkiego, Śląskiego, UAM w Poznaniu, UMCS w Lublinie, UMK w Toruniu oraz akademii pedagogicznych w Słupsku, Krakowie, Kielcach i in. W pięciu panelach tematycznych wygłoszono 130 referatów oraz odbyły się sesje terenowe. Wymiernym efektem zjazdu było sześć publikacji: Plejstoceńskie i holoceńskie przemiany środowiska przyrodniczego Polski (pod redakcją R. Borówki), Hydrograficzne i meteorologiczne aspekty badań wybrzeża Bałtyku i wybranych obszarów Polski (pod redakcją J. P. Girjatowicza i Cz. Koźmińskiego), Wymiar i współczesne wyzwania edukacji geograficznej (pod redakcją S. Musielaka), Struktury i procesy społeczno-gospodarcze w różnych wymiarach terytorialnych (pod redakcją J. Jurka), Środowisko przyrodnicze wybrzeży Zatoki Pomorskiej i Zalewu Szczecińskiego (pod redakcją R. Borówki i S. Musielaka), Struktura przestrzenna i problemy rozwoju Szczecina w okresie transformacji (pod redakcją M. Dutkowskiego i J. Jurka).
W 2005 roku przewodniczącą Oddziału została ponownie B. Meyer, która tę funkcję sprawuje do dziś. W 2008 roku siedziba Towarzystwa przeniosła się do budynku Wydziału Nauk o Ziemi Uniwersytetu Szczecińskiego, przy ulicy Mickiewicza 18, a od 2011 roku mieści się na Wydziale Zarządzania i Ekonomiki Usług US, przy ulicy Cukrowej 8. Ważną funkcję sekretarzy Szczecińskiego Oddziału PTG pełnili (w latach 1947-2018): Anna Murkowska, Eugeniusz Mazur, Beata Meyer, Krzysztof Małachowski, Tomasz Rydzewski, Gracjan Golecki, Agnieszka Sawińska. Komisji Rewizyjnej Szczecińskiego Oddziału PTG przewodniczyli (w latach 1947-2018): Jan Zarański, Krzysztof Prawdzic, Stanisław Testka, Eugeniusz Kozioł, Zdzisław Frej, Antoni Adamczak, Gracjan Golecki, Bożena Senkowska.
W ostatnich latach główną formułą działalności Oddziału jest organizacja interesujących spotkań w formie wykładów, w których uczestniczą zarówno studenci, jak i seniorzy, czasami połączonych ze spotkaniami okolicznościowymi. Oddział Szczeciński PTG współpracuje z Instytutem Nauk o Morzu, Wydziałem Zarządzania i Ekonomiki Usług, a także Zachodniopomorskim Centrum Edukacji ODN w Szczecinie. Efektem współpracy była organizacja w latach 2007 – 2013 kolejnych edycji Wojewódzkiego Konkursu Geograficznego dla szkół ponadgimnazjalnych, oraz współuczestnictwo w organizacji konferencji naukowych w latach 2012-2016 (wraz z Katedrą Zarządzania Turystyką WZiEU). Oddział Szczeciński współpracuje także z Komitetem Okręgowym Olimpiady Geograficznej oraz Komitetem Okręgowym Olimpiady Wiedzy o Turystyce współuczestnicząc w organizacji olimpiad.
W 2018 roku z okazji 100 rocznicy utworzenia Polskiego Towarzystwa Geograficznego oraz Roku Polskiej Geografii Oddział Szczeciński był współorganizatorem konferencji „Polska Geografia Morza. Przyrodnicze i społeczno-ekonomiczne badania morza i regionów nadmorskich” (głównym organizatorem był Wydział Nauk o Ziemi US), a także zorganizował okolicznościową wystawę prezentującą historię Oddziału. Dzięki uprzejmości dziekana WZiEU, pana prof.dr hab.Juliusza Engelharda, wystawa miała miejsce w holu Wydziału Zarządzania i Ekonomiki Usług (Cukrowa 8). Otwarcia wystawy (29.05.2018) dokonali wspólnie prof.dr hab. Juliusz Engelhard, dr hab. Beata Meyer prof.US (przewodnicząca Oddziału Szczecińskiego) i dr Krzysztof Małachowski (vice przewodniczący Oddziału Szczecińskiego). Wśród zaproszonych gości znaleźli się Nestorzy związani z Oddziałem Szczeciński PTG od kilkudziesięciu lat (w tym były przewodniczący prof.dr hab. Stanisław Musielak), członkowie Towarzystwa, a także pracownicy i studenci Uniwersytetu Szczecińskiego. Szczególnie miła była obecność pani prof.dr hab. Agnieszki Szewczyk (WNEiZ) wnuczki pana prof.dr hab. Juliusza Mikołajskiego. Na wystawie zaprezentowano zdjęcia i dokumenty ilustrujące historię Oddziału, pochodzące w większości z prywatnego archiwum pana Tadeusza Kiełbowskiego, które zostało przekazane Oddziałowi.
Otwarcie wystawy na 100 lecie PTG, maj 2018 (od prawej prof.dr hab. A.Szewczyk, prof.dr hab.J. Engelhargd, prof.US dr hab. B.Meyer, dr K.Małachowski).
Otwarcie wystawy było również okazją do wręczenia Pamiątkowych Medali 100-lecia Polskiego Towarzystwa Geograficznego przyznanych przez Zarząd Główny PTG „… w uznaniu wielkich zasług dla rozwoju polskiej Geografii oraz Towarzystwa” członkom naszego Oddziału:
- Panu Tadeuszowi Kiełbowskiemu (ur.1925) – geograf, nauczyciel, pedagog, autor wielu publikacji (w tym materiałów metodycznych), który w Oddziale Szczecińskim PTG aktywnie działa od 1951 roku (czyli już 67 lat!), pełnił różne funkcje w Zarządzie Oddziału, przez wiele lat był zaangażowany w organizację olimpiad geograficznych i marynistycznych.
- Panu Antoniemu Adamczakowi (ur.1936) – geograf, przewodnik, nauczyciel, inicjator umieszczenia na terenie Szczecina tablic pamiątkowych (w tym J.Brinkena), twórca wielu miejscowych nazw topograficznych, inwentaryzator głazów narzutowych, autor przewodników turystycznych, który w Oddziale Szczecińskim PTG aktywnie działa od 1970 roku, pełnił różne funkcje w Zarządzie Oddziału.
Tadeusz Kiełbowski
Antoni Adamczak (z lewej) i Eugeniusz Kozioł
Eugeniusz Kozioł i prof.dr hab. Stanisław Musielak
Janina Patyra
Ponadto Zarząd Oddziału Szczecińskiego, ograniczony wcześniej możliwością złożenia jedynie dwóch wniosków o przyznanie Pamiątkowych Medali przez Zarząd Główny PTG, postanowił uhonorować dyplomami w uznaniu wieloletniej działalności na rzecz geografii i Oddziału Szczecińskiego:
- Panią Janinę Patyrę (ur.1931) – geograf, nauczyciel, wychowawca wielu pokoleń młodzieży, w Oddziale Szczecińskim działa od 1955 roku (63 lata!)
- Pana Eugeniusza Kozioła (ur.1933) – w Oddziale Szczecińskim PTG działa od 1956 (62 lata!), co prawda jest od wielu lat bardziej związany jest z Polskim Towarzystwem Geologicznym, ale zawsze dopingował i dopinguje Zarząd do lepszej pracy.
Na poziomie centralnym obchody 100lecia powstania Polskiego Towarzystwa Geograficznego mają bardzo uroczysty i zróżnicowany charakter. Prezydent RP pan Andrzej Duda objął patronatem obchody 100-lecia Polskiego Towarzystwa Geograficznego, a także wystosował list gratulacyjny.. Sejm Rzeczypospolitej Polskiej 26 stycznia 2018 r podjął Uchwałę w sprawie uczczenia 100-lecia Polskiego Towarzystwa Geograficznego, w której stwierdza, że „W 100. rocznicę powstania Polskiego Towarzystwa Geograficznego Sejm Rzeczypospolitej Polskiej wyraża uznanie i szacunek dla tej instytucji naukowej oraz całego środowiska polskich geografów. Na szczególne podkreślenie zasługuje wielki wkład Towarzystwa i jego członków w budowę niepodległej Polski, poznanie i określenie terytorium państwa polskiego, rozwój polskiej nauki, a także proces kształtowania tożsamości narodowej, wychowania obywatelskiego oraz postawy patriotycznej społeczeństwa, w tym wielu pokoleń młodzieży”.
Obchody rozpoczęły się 27 stycznia 2018 w Warszawie (w Pałacu Staszica) od uroczystego, nadzwyczajnego posiedzenia Zarządu Głównego PTG połączonego z okolicznościową sesją naukową pt. Rola Polskiego Towarzystwa Geograficznego W Rozwoju Polskiej Geografii -100 lat w służbie Geografii i Polski. Uroczystość była współorganizowana przez Polskie Towarzystwo Geograficzne oraz Komitet Nauk Geograficznych Polskiej Akademii Nauk. Podczas posiedzenia wyróżnionym członkom PTG wręczono Pamiątkowe Medale 100-lecia Polskiego Towarzystwa Geograficznego. Ze środowiska szczecińskiego Medale otrzymali: prof.dr hab.Stanisłąw Musielak i dr hab.prof.US Beata Meyer.
Medal Pamiątkowy 100-lecia Polskiego Towarzystwa Geograficznego
W roku 2018 realizowanych jest wiele wydarzeń o randze lokalnej, regionalnej, krajowej i międzynarodowej w postaci konferencji, kongresów, wystaw, konkursów, wycieczek oraz innych imprez. Na poziomie krajowym są to m.in.: wystawa Geografia polska – tradycja i współczesność oraz sesja naukowa Wkład geografii w budowę niepodległej Polski: wczoraj – dzisiaj – jutro, wystawa polskojęzycznych globusów Ziemi pt. Sto globusów na stulecie Polskiego Towarzystwa Geograficznego, Kongres Geografii Polskiej z okazji 100-lecia Polskiego Towarzystwa Geograficznego oraz 100-lecia Geografii na Uniwersytecie Warszawskim, specjalne posiedzenie Prezydium EUGEO (Association of Geographical Societies in Europe), konferencje naukowe Rola geografii w utrwalaniu Niepodległej Polski i w Jej rozwoju oraz Geografia jako nauka aplikacyjna, Wielki test z geografii, transmisja on- line na stronie internetowej projektu 100 lekcji geografii na 100-lecie PTG. Interesującym projektem, który spotkał się z dużym zainteresowaniem jest „100-lecie PTG w 100 krajach”. Idea projektu polega na stworzeniu interaktywnej galerii zdjęć, zrobionych w różnych krajach, na których widnieje przygotowany na Jubileusz 100-lecia PTG plakat. Kolejną akcją jest „100 wsi na 100-lecie PTG”, której celem było zebranie jak największej liczby opisów wyjątkowych wsi, a efektem monografia pod tym samym tytułem.
100 lecie PTG w 100 krajach (Pekin, Chiny)
Wyjątkowo istotnym elementem, który może służyć za pewnego rodzaju podsumowanie Jubileuszu Polskiego Towarzystwa Geograficznego, jest Przesłanie PTG do Geografów Świata – „Pragniemy, aby do powszechnej świadomości ludzi powróciła Geografia jako piękny i porywający dział nauki i dydaktyki, niezwykle ważny w życiu społecznym, gospodarczym i kulturalnym. Powinniśmy odpowiedzialnie uświadomić wszystkim, że świat bez Geografii byłby konstrukcją ułomną i ubogą. Geografii nie można ani unicestwić, ani usunąć ze świadomości społecznej. Do nas, Geografów obecnej i przyszłych generacji, należy zapewnienie Jej wyjątkowego miejsca w kolejnych stuleciach”.
Opracowano na podstawie:
- Adamczak A., 2003: Polskie Towarzystwo Geograficzne. W: Encyklopedia Szczecina – Suplement 1 AŻ, T. Białecki (red.), Szczecin, s. 192 – 193.
- Adamczak A., Musielak S., 2005: Szczeciński Oddział Polskiego Towarzystwa Geograficznego. W: Szczeciński Ośrodek Geograficzny, Polskie Towarzystwo Geograficzne Oddział Szczeciński, Uniwersytet Szczeciński, Instytut Nauk o Morzu, Szczecin, s. 49 – 52.
- Dziedziul B., 1986: Szczeciński ośrodek geograficzny. Przegląd Zachodniopomorski, T.1 (XXX), z.4, Szczecin, s. 177 – 184.
- Kondracki J., 1968: Rozwój Polskiego Towarzystwa geograficznego w latach 1918-1967. W: Polskie Towarzystwo Geograficzne w pięćdziesiątą rocznicę działalności. PWN Warszawa, s. 31 – 47.
- Mikołajski J., 1968: Oddział szczeciński. W: Polskie Towarzystwo Geograficzne w pięćdziesiątą rocznicę działalności. PWN Warszawa, s. 183 – 185.
- Rydzewski T., 2015: Szczeciński Oddział Polskiego Towarzystwa Geograficznego. W: 25 lat Instytutu Nauk o Morzu Uniwersytetu Szczecińskiego, Musielak, Cedro (red.), Książnica Pomorska im. Stanisława Staszica w Szczecinie, Szczecin, s. 50 – 52.
- https ://ptgeo.org.pl/100 -lat-ptg/ dostęp 7.11.2018
- Konrad Wojtyła: Szczecin upamiętni Jerzego Brinkena. radioszczecin.pl, 2008-06-19. [dostęp19.02.2017].
- Polskie Towarzystwo Geograficzne Oddział w Toruniu: Historia Oddziału Toruńskiego PTG. www.ptg.geo.umk.pl. [dostęp 13.12.2016].
- Pomniki i tablice w Szczecinie: Jerzy Brinken. W: Oficjalny serwis Urzędu Miasta Szczecin. [dostęp 21.02.2017].
- Zbiory prywatne Tadeusza Kiełbowskiego, Antoniego Adamczaka, Eugeniusza Kozioła
